Z powstaniem pustyń gorących i suchych wiąże się zawsze ujemny bilans wodny na danym obszarze - możliwości potencjalnego parowania wielokrotnie przewyższają skąpe opady (występujące czasami wręcz raz na kilka lat). Niedostatek wody oznacza skąpą roślinność jak i niemożliwość wykształcenia się pozostających w sprzężeniu zwrotnym z roślinnością gleb. Niskie opady atmosferyczne uwarunkowane są:
- wpływem zimnych prądów morskich (nie występują opady; występują mgły)
- barierami morfologicznymi (przeszkody typu pasma górskie zatrzymują wilgotne powietrze po jednej stronie)
- odległością od wielkich zbiorników wodnych ( w miarę oddalania się od zbiornika powietrze niesie coraz mniej wilgoci).

M.P. Pietrow w publikacji "Pustynie kuli ziemskiej" ocenia, iż pustynie i półpustynie kuli ziemskiej (bez pustyń lodowych) zajmują obszar około 31,4 mln km2, co stanowi 22% powierzchni lądów. Za pustynie i półpustynie uważany jest tutaj obszar o skrajnie suchym klimacie (poniżej 200 - 250 mm nieregularnych opadów rocznie i znacznie wyższych możliwościach potencjalnego parowania). Sieć rzeczna jest w zaniku, widać wyraźnie suche doliny rzeczne - zwane uedy lub wadi, czasami przez tereny pustynne przepływają rzeki tranzytowe np. Nil. Gleby często są zasolone lub pokryte skorupami solnymi. Rolnicze wykorzystanie gleb możliwe jest jedynie przy zastosowaniu skomplikowanych systemów nawodnień w rejonach oaz. Na pustyniach żyje tylko około 4% ludności świata, a pod uprawy rolne wykorzystywane jest do 3% ich powierzchni.

Rozmieszczenie pustyń w strefach przyrodniczych (powierzchnia w mln km2)

Erg
Przeciętnemu zjadaczowi chleba słowo: "pustynia" kojarzy się najczęściej z dużą piaskownicą usiana malowniczymi wydmami - takimi trochę większymi niż nad morzem. Jednak pustynia piaszczysta (zwana erg, areg) to tylko jeden z możliwych krajobrazów jakie możemy zobaczyć na pustyni. Ergi zazwyczaj powstają w wielkich kotlinach do których piasek zwiewany jest ze wzniesień terenu. Działalność wiatru tworzy malownicze wydmy przemieszczające się wraz z kierunkiem wiatru. Przy przewadze wiatrów z jednego kierunku powstają tzw. barchany - łagodne po zawietrznej i strome po nawietrznej części wydmy.

Hamada to pustynia skalista powstająca szczególnie na wzniesieniach - cały drobny materiał ulega wywianiu, zaś na miejscu pozostaje swoisty bruk kamienny. Obszar pocięty jest stromymi dolinami erozyjnymi. Podobne w swym ponurym krajobrazie do pustyń skalistych są pustynie żwirowe zwane serir lub reg powstające np. na zlepieńcach. Ciągnący się kilometrami teren jest prawie idealnie płaski i pokryty kamiennym żwirem różnej grubości.

Śladem po lepszych pod względem wody czasach są suche doliny zwane najczęściej wadi lub uedy. Latami pozostają suche, aby po życiodajnym deszczu gwałtownie i na krótko napełnić się wodą. Przy odrobinie "szczęścia" można więc i na środku pustyni utopić się rozbijając obóz na dnie takiej doliny.

Z żywiołem wody związane są także słone jeziora. Słone cały rok, nazywane szotami lub sebcha, jeziorami są tylko w porze opadów. Wypełniają duże obszarowo obniżenia terenu tworząc duże, płaskie przestrzenie pokryte skorupa solną.

Magię tego słowa najlepiej rozumieją ci, którzy po długim marszu widzą jej zarys na horyzoncie. Miejsca starannie zaplanowanej gospodarki rolnej opierającej się na źródle (często artezyjskim) wody, która pozwala nawadniać roślinność. Wiele oaz to dziś całkiem spore miasteczka, w innych zagubionych na pustyni życie toczy się sennie jak dziesiątki lat temu. Prymitywne chatki, płoty z liści palmy – jakże to różni się od świata w którym żyjemy.