Pracownicy stacji polarnych zazwyczaj znają doskonale tylko najbliższą okolicę bazy, natomiast turyści zwiedzają bardzo pobieżnie wyłącznie najciekawsze rejony. I tu znowu miałem szczęście, bo pracując na Polskiej Stacji Antarktycznej, dokładnie poznałem rejon naszej bazy, zaś uczestnicząc w rejsie turystycznym, zobaczyłem kilkanaście niezwykłych miejsc w archipelagu Szetlandów Południowych oraz na Półwyspie Antarktycznym.

Zarówno podczas wyprawy naukowej, jak i w trakcie rejsu turystycznego prowadziłem notatki. Właśnie wpadły mi w ręce te starsze, postanowiłem je przepisać, zdecydowałem, że nie będę wprowadzał do tekstu poprawek, więc czytając warto pamiętać, iż pochodzą sprzed lat, a sporządzane były „na gorąco”.

3.12.1991
Wypływamy z Ushuaia statkiem hiszpańskiej marynarki wojennej Hesperides. Wielka pompa, oficjalne pożegnanie, orkiestra gra między innymi Most na rzece Kwai, to wszystko jednak nie dla nas, tylko hiszpańskich VIP’ów, którzy płyną z nami. Trochę słońca, sporo drobnego deszczu, silny wiatr, a ciemne i niskie chmury ograniczają widoczność. Płyniemy Kanałem Beagle’a, który przy dobrej pogodzie jest podobno przepiękny, lecz dzisiaj z trudem dostrzegam dziób statku…
Choroba morska dopada mnie nagle i niespodziewanie, zwracam wszystko, czuję się okropnie. Zażywam Aviomarin, ale i tak nie mogę wytrzymać pod pokładem, bo mdli mnie koszmarnie. Wychodzę na zewnątrz, lecz marznę więc wracam po silniejsze pigułki. Połykam je i zasypiam na stojąco.

4.12.1991
Choroba morska nie daje mi spokoju, a przecież płyniemy podobno pomiędzy dwoma potężnymi sztormami: jeden z nich osiągnął właśnie nasz cel, drugi szaleje tam, skąd wypłynęliśmy.

5.12.1991
Przygotowujemy się do opuszczenia statku. Z daleka widać już zabudowania Stacji, na pierwszym planie stoi olbrzymi, zardzewiały silos – zbiornik paliwa z niewyraźnym napisem Arctowski. Zbliża się do nas PTS – czyli duża, transportowa amfibia na gąsienicach. Schodzimy ze statku i z trudem odbijamy od burty, PTS wypluwa kłęby czarnego, gryzącego dymu, odzwyczaiłem się już od smrodu spalin…
Po kwadransie dobijamy do brzegu, PTS warcząc i trzeszcząc wynurza się z wody. Pierwszy wita nas Marek – czyli kucharz naszej Wyprawy, który przypłynął tu statkiem z Gdyni przed trzema tygodniami, eskortując naszą żywność i ekwipunek. Powitanie z uczestnikami poprzedniej – piętnastej - wyprawy jest nieco sztywne i oficjalne, cóż – zapewne zdążymy jeszcze poznać się i oswoić ze sobą.
Główny budynek bazy to potężny barak w kształcie litery „T”, najbliższe otoczenie jest niemiłosiernie zabałaganione. Mnóstwo rupieci, gratów, jakieś kontenery, baraki, magazyny, hale, pakamery, pełno różnego sprzętu i złomu. Wszystko tonie w brudnym śniegu, wodzie i błocie rozjeżdżonym gąsienicami PTS’a. Nie, to miejsce nie wygląda uroczo, czuję się jak na budowie, nie tak wyobrażałem sobie Antarktykę…
Na szczęście drugi plan jest fascynujący: ocean, góry lodowe, wysokie szczyty nad samą Stacją, zbocza częściowo pokryte śniegiem, częściowo piargiem, lodowce, nunataki i kamienista plaża, po której kręcą się pingwiny. Pierwsze, które widzę poza ogrodem zoologicznym! Są przezabawne, ich ruchy i zachowania sprawiają wrażenie ludzkich – zapewne przez wyprostowaną sylwetkę. Stoją grupkami, „rozmawiają” i „gestykulują”, a potem rozchodzą się śmiesznie machając skrzydełkami i kołysząc się z boku na bok.
Wchodzę do budynku głównego Stacji. Miłe zaskoczenie, w środku jest bardzo przytulny, nastrojem przypomina schronisko górskie. Z korytarza prowadzą drzwi do dwudziestu małych, jednoosobowych, zacisznych pokoi, podobnie jak cały budynek wyłożonych drewnem. Na wprost wejścia znajduje się przestronna jadalnia z drewnianymi stołami, ławami, krzesłami i kredensem. Jest tam też barek, miękkie fotele, video, adapter. Na ścianach wiszą duże, grupowe zdjęcia z poprzednich wypraw i mnóstwo innych fotografii oraz drobiazgów. Jest czysto, ciepło i miło, okna z jednej strony są jeszcze zupełnie zasypane śniegiem. Dalej kuchnia – także cała w drewnie i ogromna spiżarnia, a na końcu korytarza biblioteka z tysiącem książek, fotelami, masywnym stołem, bilardem, organami i nieprawdopodobną ilością różnych pamiątek. Na korytarzu wiszą mapy plastyczne Tatr i Karkonoszy oraz gabloty z porostami i mchami. Do tego przedsionek, niezwykle czysta toaleta, prysznic, pralnia, suszarnia, mały magazyn. Bardzo przyjemnie i bardzo domowo.
Mój pierwszy dzień na Stacji mija powoli na rozmowach, posiłkach i krótkich rekonesansach. W momencie przydzielania pokoi – „jedynek” - zawieruszyłem się gdzieś, więc zamieszkuję tymczasowo ze Zbyszkiem (naszym łącznościowcem) w tzw. domku letnim. To spory, brzydki barak z okiennicami zamkniętymi na stałe, więc w środku nie ma światła dziennego. Są natomiast dwie metalowe, piętrowe prycze, dwa regały, rozlatująca się szafa, stolik, krzesła, piecyk i goła żarówka pod sufitem. Ot, hotel robotniczy… Trudno, trzeba się z tym pogodzić, Stacja nie jest z gumy, ktoś musiał tutaj zamieszkać, „jedynkę” dostanę gdy odpłynie poprzednia wyprawa.
Wieczorem dzwonię do domu. Przysługuje nam raz w tygodniu 15 minut bezpłatnej rozmowy przez Gdynia Radio, ale na razie wszystkie terminy zarezerwowała „Piętnastka”. Bez ograniczeń można natomiast dzwonić przez Warszawa Radio, ale kosztuje to od 10.000 do 20.000 złotych za minutę (kwoty sprzed denominacji, przyp. autora), a słyszalność jest kiepska lub żadna i uzależniona od aktywności słońca. Z trudem zamieniam kilka słów.

6.12.1991
Wieje silny, zimny wiatr niosący ze sobą mnóstwo „igiełek” śniegu. Grzejnik w naszym baraczku na próżno pracuje na najwyższych obrotach, bo przez dziurę w podłodze i przez szparę pod drzwiami dują mroźne podmuchy, a przy wejściu leży centymetrowa warstwa śniegu. Śpię w śpiworze i pod dwoma kocami, nie narzekam, ale Zbyszek marznie okropnie.
Sprawiam sobie mikołajową „spodziewankę”: w magazynie zaopatruję się w gumofilce, ocieplane spodnie robocze, kufajkę, rękawice i „uszatkę”. Szczególnie gumiaki o tej porze roku będą tu niezbędne. A Agata – kierowniczka naszej wyprawy – rozdaje uczestnikom odznaki.
Rozładowujemy kontenery, które przypłynęły na statku z Markiem. Rosjanie ukradli 20.000 sztuk „Marlboro” i 8 butelek wódki – niewiele, biorąc pod uwagę, że nasz dobytek eskortował tylko jeden człowiek.
W obu wyprawach dominują palacze, w Piętnastej nie pali dwóch na dwunastu uczestników, w mojej – pięciu na piętnastu. Rządzi tu prawo większości, ono i tylko ono, więc w jadalni kłęby dymu zaczynają unosić się zanim skończę jeść. Wypalam tu biernie więcej niż w Polsce, dobrze, że przynajmniej na zewnątrz powietrze jest czystsze niż gdziekolwiek na świecie…
Wieczorem odbywa się symboliczne przekazanie Stacji: wręczenie klucza (którego oczywiście nikt nie używa) i uroczysta kolacja.

7.12.1991
Idę rozejrzeć się po okolicy, „odkrywam” kilka kolonii pingwinów, smród i hałas jest tam niesamowity! Większość wysiaduje, ale w niektórych gniazdach są już młode. Na jajkach siedzą też skuy. Spotykam kilka słoni morskich, słychać je z daleka. Niektóre skały są biało – czarno – zielono – żółto – pomarańczowo – czerwone od porostów, jest ich tu mnóstwo, dosłownie grube murawy, istne szaleństwo! Wspinam się na morenę, odwiedzam grób Włodzimierza Puchalskiego, który w roku 1979 zmarł tutaj na zawał serca.

8.12.1991
Przylatuje helikopter z chilijskiej bazy „Teniente Marsh” zabiera naszą korespondencję i zostawia pierwsze listy dla „Szesnastki”. Niestety, nie ma jeszcze nic do mnie.

9.12.1991
Odkuwamy z lodu stacyjny kuter – tzw. słonia morskiego.

10.12.1991
Cały dzień rozpakowujemy żywność.

11.12.1991
Mamy gości – czterdziestu „zachodnich” turystów z Frontier Spirit’a, w większości emeryci, doskonale ubrani, zadbani, wypoczęci, pogodni. Są bardzo sympatyczni, lecz chwilami czuję się jak w ZOO – po drugiej stronie krat… Oglądają nas jak turystyczną atrakcję, robią zdjęcia, wciskają papierosy i słodycze. Są niezwykle przejęci, bo „Arctowski” jest pierwszą stacją na trasie ich rejsu. Podekscytowanych spotkaniem „prawdziwego” polarnika staram się nie rozczarować, więc nie przyznaję się, iż przypłynąłem tu przed niecałym tygodniem… A wśród gości duża rzadkość – trzech Polaków – to muzycy z okrętowej kapeli.

12.12.1991
Zostaję wyznaczony do prowadzenia stacyjnej kantyny, mam sprzedawać mieszkańcom Arctowskiego alkohol, papierosy, słodycze, mydło, pastę do zębów, proszek do prania. Nie przyjmuję żadnej gotówki, poprzestaję na zapisywaniu zakupów i sporządzaniu rozliczeń, a wydatki moich klientów będą potrącane z ich wynagrodzeń.

13.12.1991
Ekipa naukowa z Piętnastej Wyprawy chce zostać na całe lato, wykonali wprawdzie już swój program, ale skoro mają szansę poszerzyć go, to chcą tę możliwość wykorzystać - i trudno im się dziwić. Utrudnia to jednak przystąpienie do pracy Szesnastej Wyprawie - jest kłopot z rozładowaniem ekwipunku, laboratoria są zajęte, sprzęt niedostępny, a tematy prac zdublowane. Mnie to akurat nie przeszkadza, bo jako asystent szefa wyprawy nie mam własnego programu naukowego, ale reszta mojej ekipy jest niezadowolona. Z kolei ekipa techniczna z „Piętnastki” chce jak najszybciej wracać do domu, podczas gdy to właśnie oni byliby teraz bardziej potrzebni na Stacji, niż „naukowi”. Za około miesiąc bowiem spodziewamy się rosyjskiego zbiornikowca, z którego mamy przejąć potężny zapas paliwa. To trzecia taka operacja w historii Arctowskiego, potężna akcja, od której zależy byt Stacji. Im więcej ludzi będziemy mieć do dyspozycji, tym lepiej, a najbardziej potrzebny byłby nam drugi operator PTS’a - ten z „Piętnastki”. On jednak ma już dość zimowania. Przemek i Agata - kierownicy naszych wypraw próbują dojść do porozumienia.

14.12.1991
Coś „drgnęło”: przewożę UAZ’em nasz ekwipunek naukowy do laboratorium letniego.

15.12.1991
Zgłaszam się do tzw. Grupy Ratownictwa Lądowego, naszym szefem jest dwukrotny zimownik - Kaziu Sierakowski. Pierwszym zadaniem będzie wyznaczenie bezpiecznych przejść przez Lodowiec Ekologii.

16.12.1991
Wiatr wiejący od strony kolonii pingwinów przynosi na Stację koszmarny smród, chociaż najbliższe „pingwinisko” jest o ponad kilometr stąd.

17.12.1991
Totalne załamanie pogody, zamieć śnieżna, trudno wyjść na zewnątrz.

18.12.1991
Mam pierwszy „dyżur gospodarczy” na Arctowskim – od rana do wieczora nakrywanie do stołu, zmywanie, sprzątanie wszystkich wspólnych pomieszczeń – mnóstwo roboty. O godz. 22.00 rozpoczynam nocną część dyżuru – przy agregatach prądotwórczych.

19.12.1991
Rano do Zatoki Admiralicji wpływa potężna góra lodowa – większa niż wszystkie, które „Piętnastka” widziała przez cały rok pobytu na Stacji. Wieczorem pojawia się następna - jeszcze większa.

20.12.1991
Idziemy na Demey Point, to oddalona o 10 km od Stacji „baza wysunięta” Arctowskiego, której funkcje pełni wysłużona przyczepa kempingowa. Kaziu i Przemek zamierzają tam nocować, my - czyli Jarek - lekarz, Marek - kucharz, Zbyszek - „radio” i ja wracamy dzisiaj z powrotem. Przed nami 20 km marszu po lodzie, śniegu, błocie, kamieniach, piargach, w górę i w dół, w górę i w dół... Zaczynamy od czterokilometrowego przejścia przez Lodowiec Ekologii. Rano, przy dużym odpływie można byłoby ominąć go przechodząc wąskim pasem lądu przy samym czole, lecz nasza czwórka wracać będzie wieczorem - podczas przypływu, gdy zmuszeni będziemy przejść górą, więc chcemy zawczasu wytyczyć sobie bezpieczne przejście. Lodowiec Ekologii jest bardzo popękany, a mosty śnieżne dokładnie zasłaniają szczeliny, co zmusza nas do zachowania dużej ostrożności. Idziemy wytyczoną przez „Piętnastkę” ścieżką oznaczoną palikami, ale na wszelki wypadek mamy lotną asekurację i sondujemy teren, bo szczeliny mogą przesuwać się lub otwierać tam, gdzie ich nie było. Po przejściu lodowca meldujemy się przez krótkofalówkę na Stacji.
Nieco później zatrzymujemy się na... Copacabanie, czyli miniaturowej, amerykańskiej letniej stacji antarktycznej. Mieszka tu teraz dwóch Amerykanów - David i Doug. Znamy się już, bo odwiedzają Arctowskiego w każdy weekend, biorą prysznic, robią pranie, siadają z nami do stołu. Copacabana to niezwykłe miejsce między kolonią pingwinów Adeli z jednej strony, a „mszarnikami” z drugiej - oczywiście z widokiem na Zatokę Admiralicji, lodowce i skały. Cała stacja to jeden domek z trzema pomieszczeniami, wejście prowadzi do przedsionka, który pełni rolę spiżarni - mnóstwo tu skrzyń i koszy pełnych cebuli, ziemniaków, jabłek, pomarańczy, czosnku. Na prawo jest izba mieszkalna, na lewo kuchnia i to wszystko. Przyjemnie - trochę jak w traperskiej chacie, trochę jak w schronisku górskim. Z trudem ruszamy w dalszą drogę...
Zbieramy kolorowe kamienie, czy jednak warto stąd je nosić? Podobno najładniejsze można znaleźć pod... oknem polarnika, który pakuje się przed powrotem do kraju... Mijamy stada słoni morskich, właśnie linieją, więc cuchną paskudnie. Znajdujemy gniazda rybitw antarktycznych i skuy. Wszystkie skuy w pobliżu Arctowskiego są oznakowane - mają po dwie lub trzy różnokolorowe obrączki, każdy ptak w innej kombinacji kolorów. Dzięki temu można łatwo zidentyfikować poszczególne osobniki bez konieczności ich łapania. Zaobrączkowana jest też cała lokalna populacja siewek antarktycznych, a część pingwinów ma blaszki na skrzydłach.
Na niektórych stokach porosty tworzą twardą, zbitą „murawę”, z daleka przypominając rozległe, mlecznozielone łąki. Krzaczki Usnea fasciata chrzęszczą nam pod butami, omijamy co większe skupiska, ale często jest ich tak wiele, że nie sposób uniknąć deptania. Pojedyncze, niezwykle porozgałęziane plechy potrafią mieć nawet 20 cm średnicy i blisko 10 cm wysokości. Imponujące! Na wielu z nich znajduję duże, czarne owocniki. Inną gamę kolorów prezentuję porosty naskalne - bywają nawet białe i czarne, ale najbardziej efektowne są te żółtozielone, żółte, pomarańczowe, czerwone i czerwonobrunatne. To niezwykłe jak kolorowa potrafi być Antarktyka!
Osiągamy cel - Demey Point - na granicy Zatoki Admiralicji i Cieśniny Bransfielda. Wspaniałe pejzaże! Strome skały o fantastycznych kształtach wyrastają wprost z wody, w szczelinach gnieżdżą się ptaki, a nad naszym obozem wznoszą się wysokie szczyty. Na małej, kamienistej plaży stoi przyczepa kempingowa, jest w niej kuchenka gazowa, śpiwory, kurtki puchowe, mnóstwo jedzenia, lekarstwa i sporo innych drobiazgów.
Odpoczywamy chwilę, zostawiamy sprzęt, który pomogliśmy przynieść tu Kaziowi i Przemkowi i ruszamy w drogę powrotną. Szybko i niespokojnie przechodzimy brzegiem zatoki, tuż pod czołem Lodowca Baranowskiego. Idziemy przy samej ścianie, z lewej strony mając dziesięć metrów pionowego lodu, z prawej fale przypływu, które miejscami dobijają już do lodowca. Przeskakujemy po kamieniach i bryłach paku lodowego, trudno uwierzyć własnym oczom, bo przed kilkoma godzinami, idąc tędy w przeciwnym kierunku mieliśmy do dyspozycji plażę szerokości kilkunastu metrów między brzegiem Zatoki i czołem lodowca, a teraz fale coraz częściej rozbijają się o ścianę lodu. Zdążyliśmy w ostatniej chwili!
Przed nami Lodowiec Ekologii, gubimy się szukając wejścia. Długo i mozolnie pniemy się kamienistym zboczem moreny, by stanąć w miejscu, z którego wprawdzie już widać znajomą ścieżkę, ale jedyna droga prowadziłaby przez kolonię petreli. Ptaki te są bardzo płochliwe, przestraszone mogłyby opuścić gniazda na tak długo, że po powrocie zastały by je splądrowane przez skuy. Mamy do wyboru: zaryzykować spłoszenie ptaków lub zejść na brzeg Zatoki i w innym miejscu wspiąć się na krawędź moreny. Wahamy się, jesteśmy już solidnie zmęczeni, może jednak uda się ostrożnie przejść przez kolonię petreli? Nie, nie będziemy ryzykować, wybieramy drogę okrężną, ptaki wygrały - przecież są u siebie.
Na ostatnich nogach docieramy do Stacji. Agata wita nas... prośbą o wywiezienie i spalenie śmieci. Mobilizujemy się, Zbyszek ładuje, ja wożę UAZ’em do spalarki, Jarek zajmuję się ich utylizacją. Utylizacją? Hmmm... Słup ognia, czarny gryzący dym... Ochrona środowiska? Nieskażony ekosystem? Niestety, przyspieszony termin wyjazdu Szesnastej Wyprawy uniemożliwił nam zabranie nowoczesnej, norweskiej spalarki, która przypłynie tu dopiero za rok. Kończymy po pierwszej w nocy.

21.12.1991
Budzę się o 13.30 (słownie: trzynastej trzydzieści)!
A wieczorem ponownie zawija Frontier Spirit z turystami na pokładzie, jest ich znacznie więcej niż poprzednio. Zaczynają od pingwiniska, cała okolica upstrzona jest czerwonymi plamami ich kombinezonów. Potem przychodzą na Stację, pomagam Jarkowi (lekarzowi wyprawy) w prowadzeniu... Pewex’u - czyli miniaturowego sklepiku dla turystów, podkoszulki z emblematem Arctowskiego idą „jak woda”, szybko znikają też mapy i plakietki.

22.12.1991
Święto Środka Lata. Brazylijczycy zapraszają nas na swoją stację polarną - Ferraz. Przypływają po nas Zodiakami - dużymi motorowymi pontonami. Błyskawicznie przecinamy Zatokę Admiralicji, zwalniamy dopiero po drugiej stronie, gdy na naszej drodze pojawia się rozległe pole paku lodowego. Płyniemy ostrożnie lawirując między bryłami lodu, bo niektóre są ostre jak brzytwa, więc mogłyby łatwo przeciąć gumową burtę pontonu.
Ferraz jest wyraźnie nowocześniejszy od Arctowskiego, lecz pozbawiony nastroju, pomieszczenia są niskie, a korytarze wąskie jak na statku. Zimą Brazylijczycy mają kłopot z wyjściem na zewnątrz, bo ich stacja ma niekorzystną lokalizację - jest osłonięta od wiatrów, co akurat w tym miejscu jest mankamentem, gdyż obfity śnieg padający zimą nie zostaje wydmuchany, więc zaspy szczelnie zasypują cały budynek.
Jem lody kokosowe, najlepsze lody na Antarktydzie...

23.12.1991
Przedświąteczne porządki na Arctowskim, myję okna, przewożę jakieś kontenery, przy okazji ucząc się prowadzić traktor... Ciekawych umiejętności tu nabywam...
Ferwor sprzątania przerywają nam kolejni turyści, tym razem ze statku Illiria, otwieram dla nich sklepik.

24.12.1991
Pomagam w kuchni, zauważam, że wszystkie odpadki wyrzucane są przy tylnym wejściu, gdzie „dyżurują” skuy i mewy dominikańskie. Niestety, prawie nikt nie przejmuje się zakazem dokarmiania ptaków, których nie wolno przecież przyzwyczajać do miejsca zdobywania pokarmu i oduczać samodzielności.
Około 18.00 siadamy do kolacji wigilijnej, nie czekamy na pierwszą gwiazdkę, bo nie zobaczylibyśmy jej przed lutym... Trwa dzień polarny, wprawdzie do bieguna jest stąd jeszcze bardzo daleko, ale zmrok nie zapada tu teraz ani na chwilę, nawet w środku nocy jest wystarczająco jasno, by czytać.
O północy idziemy pod kapliczkę na symboliczną „Pasterkę”, śpiewamy kolędy, Grzegorz czyta fragment Pisma Świętego.

25.12.1991
Zwalniam Marka - kucharza z obowiązku przygotowania świątecznego śniadania. Ufff! Nakarmienie trzydziestu osób wcale nie jest łatwe...
Po śniadaniu płyniemy „słoniem morskim” na Ferraz’a po Brazylijczyków, tym razem zapraszamy ich do siebie, w drodze powrotnej prowadzę naszą łajbę. Zostają u nas do wieczora.
Znowu turyści, tym razem schodzą z pokładu Profesora Mołczanowa.

26.12.1991
Przylatuje śmigłowiec, dostaję pierwsze listy! Odlatuje nim część uczestników Piętnastej Wyprawy. Będę zatem już miał własny pokój w głównym budynku Stacji!

27.12.1991
Columbus Caravelle - 120 osób. Dyżuruję przy kolonii pingwinów, pilnuję aby turyści nie płoszyli ptaków i nie wchodzili w głąb kolonii. Niektórzy są niesforni jak dzieci - pogłaskać foczkę, przytulić pingwinka, zrobić sobie z nim zdjęcie... A skuy tylko czekają, aby przestraszony pingwin zszedł z gniazda - wystarczy im kilka sekund na porwanie jajka. Stoję trzy godziny, zamarzam na kość.
Wieczorem przeprowadzam się do... Samolotu­ - tak ze względu na kształt nazywany jest główny budynek Arctowskiego. Wprost z przeciekającego baraku trafiam do jednego z najlepszych pokoi na Stacji, do tej pory należał zazwyczaj do szefów poszczególnych wypraw, ale Agata wybrała sobie inny. Za oknem widzę baraczek „meteo”, latarnię morską, zatokę, a w głębi skały i lodowce.

28.12.1991
Segreguję porosty, które Agata zebrała jeszcze na Ziemi Ognistej - przed wypłynięciem z Ushuaia.
Minął miesiąc od wyjazdu z Krakowa. Przytyłem prawie dwa kilogramy...

29.12.1991
Piękna, słoneczna pogoda, błękitne bezchmurne niebo. Ciepło: 4oC w cieniu i ponad 20oC w słońcu. Idę z Kaziem na Point Thomas i Jardin Peak, schodzimy do Włoskiej Dolinki. Na pingiwnisku rzadki gość - pingwin złotoczuby.
Mamy poważną awarię w hydroforni, a Agata ma pretensje, że nie może dokończyć prania... No comment.

30.12.1991
Pełnię kolejny „dyżur gospodarczy”. Wieczorem przejeżdżam kilkanaście kilometrów na... rowerze. Stacjonarnym oczywiście.

31.12.1991
Dzwonię do domu, dzieli nas nie tylko przestrzeń, ale i czas, tam jest już rok 1992, a na Arctowskim trwa jeszcze 1991.
O północy (naszego czasu) strzelają szampany i kolorowe race sygnalizacyjne. Zbyszek i Jasiu wskakują do wody, nasze polskie „morsy” mogą im tylko pozazdrościć, bo tu woda ma blisko dwa stopnie poniżej zera, a nie zamarza tylko dlatego, że jest bardzo słona.

1.01.1992
Wchodzę do jadalni i własnym uszom nie wierzę – wita mnie „Ballada o Nieznajomych”, której tekst tata napisał dla Zbyszka Wodeckiego. Chwilę później wpada mi w ręce stary „Przekrój” z artykułem Doroty Terakowskiej. Moja rodzina dociera aż tutaj…

2.01.1992
Cały dzień segreguję porosty. Wieczorem gram w ping - ponga.

3.01.1992
Wysoka fala na Zatoce Admiralicji poszerzyła nam plażę o dobrych kilka metrów gęsto zbitego paku lodowego.

4.01.1992
Idziemy z Kaziem Sierakowskim na Lodowiec Ekologii sprawdzić ścieżki. Śniegu jest znacznie mniej niż podczas naszej wyprawy na Demey Point, niektóre szczeliny zaczynają się już same wyłaniać, inne łatwo zlokalizować, gdyż przykrywający je śnieg jest wyraźnie jaśniejszy, część jednak wciąż pozostaje niewidoczna. Trafiamy na dwa duże, nowe pęknięcia w poprzek wytyczonej poprzednio drogi, odśnieżamy je i oznaczamy tyczkami.

5.01.1992
Drugi dzień na Lodowcu Ekologii. Kałuże wody zmieszanej z lodem pokrywają powierzchnię lodowca tam, gdzie śnieg stopił się już zupełnie. Na krawędzi nie ma już ani śniegu, ani wody, więc doskonale widać rdzeń lodowy, ale poruszać się można swobodnie, lodowiec nie jest śliski, bo drobne kamyczki przyniesione z wiatrem, zapewniają doskonałą przyczepność, nadając tej części lodowca kolor szary. Z daleka brzeg „Ekologii” wygląda jak brudny. Kamyki nawiane na śnieg wtapiają się, tworząc niezwykłą, perforowaną, gąbkopodobną powierzchnię z setkami dziurek o średnicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów i głębokości sięgającej kilkunastu centymetrów. Na dnie każdego kanalika znajduje się woda i kamyk lub kilka ziaren grubego, ciemnego piachu. Struktura ta jest tak twarda, że można po niej swobodnie chodzić

6.01.1992
Mgła, deszcz, ciepło. Podmokłe tereny w pobliżu Stacji i cała Zatoka Admiralicji parują intensywnie, tworząc nisko snujące się opary. Wiatr od pingwiniska napełnia Arctowskiego smrodem.

7.01.1992
Dzwonię do domu. Słyszę kiepsko, tak wiele chcę usłyszeć, tak wiele powiedzieć, rozmowa jest chaotyczna, muszę się streszczać, następni już czekają na swoją kolej, głos zanika... Kwadrans mija niepostrzeżenie na bezradnym nawoływaniu w próżnię...

8.01.1992
Przytyłem prawie 3.5 kg!

9.01.1992
Młode pingwiny są już spore. Pisklęta pojawiły się również w gniazdach skuł. Trafiam na dwie „ciekawostki” - moment wykluwania się oraz „trójkąt małżeński” - dwie skuy wysiadujące w gniazdach odległych o mniej niż metr i czuwającego przy nich pojedynczego samca. Skuy uznawane są za ptaki silnie terytorialne i monogamiczne, więc moja obserwacja sprawia wrażenie dość kuriozalnej.

10.01.1992
Znowu goście - Akademik Borys Pawłow - tym razem na szczęście naukowcy, więc nie trzeba ich pilnować.

11.01.1992
Śniło mi się, że dostałem dwa dni przepustki z Arctowskiego do Polski...

12.01.1992
Codziennie trafia do nas teleksem „Głos Marynarza i Rybaka” - przeznaczony dla „tych, co na morzu, ale - jak widać - nie tylko. Zawiera krótkie, pozbawione komentarza informacje w kilku działach. Najpierw najważniejsze wydarzenia w Polsce, potem na Pomorzu, następnie na świecie, a na końcu jest rubryka sportowa i komunikat walutowy. Dzisiaj dowiedziałem się o pożarze Filharmonii.

13.01.1992
Słychać pierwsze pretensje do Marka - naszego kucharza. Według mnie zupełnie niesłuszne, ale podobno to właśnie kucharz najczęściej pada ofiarą krytyk na wszystkich wyprawach. Marek jest najmłodszym polarnikiem w historii wszystkich polskich ekspedycji antarktycznych, ma dopiero 21 lat i może dlatego tak przeżywa każdą nieprzychylną uwagę. Mówię mu - nie przejmuj się - ten lubi to, tamten owo, a ów zupełnie coś innego, a wszyscy przychodzą i narzekają, że im nie dogadzasz i uczą jak zaspokajać właśnie ich gusta. Mówię - gotujesz świetnie, gotuj tak dalej i nie martw się, bo ktoś zawsze będzie niezadowolony. Mówię - Ty nie wtrącasz się Poldkowi do geofizyki, czy Wieśkowi do mechaniki, powiedz im, niech nie wtrącają się do Twojej kuchni, niech każdy robi swoje. Im tylko wydaje się, że wiedzą wszystko o gotowaniu. Oby tylko takie konflikty i problemy nas czekały...

14.01.1992
Wypływamy słoniem morskim na środek Zatoki Admiralicji, łowimy „materiał” - czyli głowonogi, rozgwiazdy, jeżowce, wężowidła. Pogoda jest fatalna, wieje silny wiatr, pada śnieg z deszczem, wysoka fala miota naszą „krypą”. Wtem, bardzo daleko - niemal na horyzoncie dostrzegamy na powierzchni wody czarne kreseczki, zbliżają się - już widać mgiełkę pary wodnej - wieloryby! Humbaki - dwa duże około piętnastometrowe i jeden znacznie mniejszy, są nami wyraźnie zainteresowane. Przez dwadzieścia minut trwa spektakl, który zapiera nam dech w piersiach. Wieloryby nieprzerwanie krążą wokół nas, widzimy ich sylwetki przesuwające się pod kutrem, widzimy je na sonarze. Od czasu do czasu wynurzają się i parskając głośno wypuszczają obłoczki pary, ich masywne grzbiety pokazują się nad powierzchnią wody, płyną obok nas jeden przy drugim, powoli i majestatycznie, by w końcu zanurzyć się, charakterystycznie zaczynając od głowy, poprzez cały grzbiet, aż po pionowo ustawioną, potężną płetwę ogonową. Zaspokoiwszy ciekawość humbaki nurkują na dłużej, by wypłynąć już kilkaset metrów dalej.

15.01.1992
Sypie przez cały dzień.

16.01.1992
Od kilku dni panuje na Stacji epidemia grypy. Przypuszczalnie nasi ostatni goście przywieźli ze sobą jakieś wirusy. Zimą, gdy nie ma turystów przeziębienia zdarzają się tu sporadycznie.

17.01.1992
Zbieram glony w okolicznych potokach: szczotkuję kamienie i zlewam zieloną zawiesinę do butelek.

18.01.1992
Wędruję w górę potoków i zbieram glony. Dzisiaj niebo jest bezchmurne, świeci słońce, wieje lekki wiatr - sielanka. Wspaniałe widoki, lśnią lodowce - ten najbliższy - Lodowiec Ekologii i dalsze, na drugim brzegu Zatoki Admiralicji. Woda ma barwę ciemnoniebieską, a góry lodowe sprawiają wrażenie błękitnych. Na stromych zboczach gór leżą już tylko pojedyncze płaty śniegu, szybko topniejące w ostrym słońcu. Miniaturowe strumyczki spływają w dół tysiącami szczelinek, łącząc się stopniowo w coraz większe, wartkie potoki, tworzące własne przełomy i wodospady. Szczyty gór są skaliste, niedostępne, ostre, poszczerbione i bardzo kruche, strome stoki i dolinki wypełniają nagie kamienie. To właśnie zupełny brak roślinności jest najbardziej charakterystyczny dla wolnych od lodu przestrzeni w głębi Wyspy Króla Jerzego. Kolorowe plechy porostów tak częste bliżej brzegu zatoki, tutaj pojawiają się nielicznie. Na kruchych skałach i piargach zalegających zbocza gór i dna dolin nie występują żadne rośliny - jest martwo, pusto, surowo, dziko, nieomal księżycowo. Niebo, śnieg, skały i piargi, wąwozy, żleby, doliny zasypane kamieniami, słońce - niby niewiele, a jednak wcale nie jest nudno i monotonnie.
Bliżej zatoki pagórki stają się mniej kanciaste i stopniowo przechodzą w obłe moreny - najpierw gołe, kamienne, a później sukcesywnie pokrywające się zielenią. Im starsza morena, i im dawniej ustąpił z niej lodowiec, tym bardziej jest płaska i tym więcej na niej życia. Rozległymi płatami występują tu liczne gatunki mchów i porostów, są też jedyne dwa gatunki roślin śmiałek antarktyczny i goździk - Colobantus quitensis. A skały nad samą zatoką są już pokryte grubą „skorupą” porostów w całej gamie kolorów.

19.01.1992
Trzynasta rocznica śmierci Włodzimierza Puchalskiego, idziemy na Jego grób, zapalamy znicze, modlimy się.

20.01.1992
Zbieram glony. Muszę uważać bo piargi wymieszane z drobnym żwirem bywają podmokłe i zaskakująco grząskie, wsysają niczym bagno. Utopić się w tym oczywiście nie sposób, lecz uczucie jest nieprzyjemne, a podobno już kilku wracało stąd do bazy boso..

21.01.1992
Na Ferraza przypłynął brazylijski statek naukowy Barrao de Tefe. Na pokładzie jest stomatolog, sąsiedzi zapraszają do gabinetu wszystkich chętnych z Arctowskiego. Płyniemy powoli słoniem morskim na drugą stronę Zatoki Admiralicji, fale są stanowczo za duże jak na możliwości naszego kutra, ale „cel uświęca środki” - dentysta jutro wraca do kraju. Kołysze nami niemiłosiernie, z ulgą wspinam się po trapie Barrao, tej drogi do stomatologa z pewnością nie zapomnę...
Mały gabinet stomatologiczny na statku wygląda na wyposażony nie gorzej niż najlepsze prywatne przychodnie w Polsce, a dentysta plombując mi zęba z imponującą wprawą dostosowując się do kołysania statku...

22.01.1992
Turyści. Dyżuruję na pingwinisku, jest zimno, śmierdzi okropnie. Jeden z gości wpadł na pomysł by przelecieć „glajtem” nad kolonią pingwinów. Ptaki wyglądają jak gdyby ze strachu chciały nauczyć się fruwać...

23.01.1992
Jem śniadanie gdy zgłasza się Akademik Borys Pawłow, a zatem znów pinwinisko zamiast glonów... Z dnia na dzień kolonia cuchnie gorzej i hałasuje mocniej. Wszystkie pingwiny są upaprane brunatno - rdzawą śliską mazią, która pokrywa całą kolonie i zejście do morza, większość tej substancji stanowią rzecz jasna odchody. Biada temu, kto się przewróci... Najbrudniejsze są młode pingwiny, bo nie potrafią jeszcze pływać i w ogóle nie wchodzą do wody, więc nie mogą zmyć z siebie tego śmierdzącego błota, aliści najwyraźniej w ogóle im nie przeszkadza. Maluchy zrzucają właśnie ciemnopopielaty, pisklęcy puch, spod którego wyłania się typowe, biało - czarne upierzenie dorosłego pingwina. Zmiana upierzenia odbywa się nierównomiernie, kępki puchu najdłużej utrzymują się na plecach i głowie, nadając ptakom komiczny wygląd.

24.01.1992
Załamanie pogody, nie będzie ani turystów, ani glonów. Wieje bardzo silny wiatr, sypie śnieg, ale temperatura spada tylko nieznacznie poniżej zera.

25.01.1992
Cały dzień segreguję porosty.

26.01.1992
Bardzo ciepło: aż 10oC. Wiatr osiąga w porywach 30m/s, pada silny deszcz.

27.01.1992
Rozpogodzenie, zbieram glony.

28.01.1992
Zbieram glony.

29.01.1992
Docierają do nas niepokojące wieści o dalszych losach Szesnastej Wyprawy, podobno brakuje pieniędzy na utrzymanie pełnego składu przez zimę.

30.01.1992
Columbus Caravelle, tłum gości na Stacji, obsługuję Pewex.

31.01.1992
Zbieram glony. Po obiedzie „rozmówki” - tym razem słyszalność jest wyjątkowo dobra. Agata długo debatuje przez radio z profesorem Rakusą - Suszczewskim, nie chce jednak zdradzić szczegółów. Mówi tylko, że musi podjąć bardzo trudną decyzję. Gubimy się w domysłach.

1.02.1992
World Discoverer. Miła niespodzianka, po wizycie na Stacji zapraszają nas na pokład. Zostaję jednak na Arctowskim, bo ktoś czuwać musi, by odpoczywać mógł ktoś. Popłynę następnym razem.

2.02.1992
Zbieram glony. Przytyłem blisko siedem kilogramów!

3.02.1992
Zbieram glony, rozliczam kantynę.

4.02.1992
Huragan! Chwile niemal absolutnej ciszy przerywane są gwałtownymi podmuchami, przekraczającymi prędkość 50 m/s czyli 200 km/godz. A pogoda jest piękna - świeci słońce, na niebie czysty błękit, wychodzę - trudno utrzymać się na nogach, drobne kamyki niesione wiatrem boleśnie uderzają w twarz, zakładam gogle by chronić oczy. Fotografuję wodospad, który zamiast - zgodnie z siłą grawitacji - spadać w dół, jest rozpylany we wszystkich możliwych kierunkach. Kilka razy wiatr dosłownie unosi mnie w powietrze, pół biedy gdy wieje równomiernie, bo wtedy można „oprzeć się” na poduszce powietrza i powoli iść krok za krokiem. Znacznie gorsze są chwile ciszy i nagłe porywy, które zwalają z nóg. Dobrze, że przynajmniej podmuchy są widoczne z daleka (zwiastują je przesuwające się z olbrzymią prędkością chmury pyłu wodnego i piachu), bo można się przygotować na uderzenie.
Wiatr przewraca drewniany barak naszej stacji pomp, niszcząc przy okazji całą aparaturę, działa tylko układ awaryjny, będzie trzeba bardzo oszczędzać wodę. Zamykamy okiennice w Samolocie, aby kamienie niesione z wiatrem nie wybiły szyb. Cały budynek Stacji drży przy każdym silniejszym podmuchu, w środku dosłownie widać jak ściany wyginają się do wewnątrz pod wpływem wiatru. Nic to, Arctowski przetrwał już niejedną taką nawałnicę.

5.02.1992
Rysuję plan występowania pewnej polskiej trawy na... terenie naszej Stacji. To Poa annua, która została tu przypadkowo zawleczona, przypuszczalnie z ziemią do naszej - nieczynnej już - szklarni i w sobie tylko wiadomy sposób wymknęła się na zewnątrz. Pojedyncze okazy zostały stwierdzone przy Arctowskim już w roku 1984, od tego czasu jest obserwowana rokrocznie, jak powoli, lecz konsekwentnie powiększa zasięg występowania. Znajduję kilkadziesiąt niewielkich, bardzo niskich, zwartych, mocnych i silnie ukorzenionych kępek. Strach pomyśleć co by było gdyby zamiast trawki zawleczone tu zostały na przykład wirusy groźne dla pingwinów...
Przy okazji wewnątrz nieczynnej szklarni znajduję kilka kwitnących jaskrów... Prawdziwych polskich jaskrów!

6.02.1992
Transektowa identyfikacja porostów na morenach.

7.02.1992
Dzień Listowy! Po blisko sześciu tygodniach przerwy przylatuje chilijski helikopter z bazy Teniente Marsh, przywożą nam ciężki worek przesyłek. Każdy dostał po kilka lub nawet kilkanaście listów, a ja okazałem się rekordzistą - otrzymałem aż 24 listy. Na parę godzin praca na Stacji zamiera...
Zauważam, że nominały znaczków na moich listach wahają się między 2900 zł, a 4500 zł (są też listy za 3000 zł, 3400 zł, 3700 zł, 4000 zł i 4400 zł), chociaż ich waga nie przekracza 20 gramów. To dziwne. Przypuszczalnie „panienki” na pocztach nie wiedzą ile powinien kosztować list na Antarktykę i pobierają opłaty według własnego uznania.

8.02.1992
Statek z turystami przypływa wyjątkowo wcześnie. Od śniadania do obiadu dyżuruję na „pingwinisku”. Nasi goście są tym razem wyjątkowo beztroscy, włóczą się po całej okolicy, wchodzą w głąb SSSI (Sites of Special Scientific Interest - odpowiednik naszego rezerwatu ścisłego). Twierdzą, że na statku nie uprzedzono ich o zakazie wstępu na obszary chronione, ale przewodnicy zapewniają, że dokładnie poinformowali pasażerów o obowiązujących przepisach.
Po obiedzie ciąg dalszy transektu na morenach.

9.02.1992
Pachnie polarną jesienią... Pingwiny Adeli znikają bardzo szybko, teren ich ogromnej kolonii jest już niemal zupełnie opustoszały, kręcą się tam tylko niewielkie grupki młodych, tych, które wykluły się z jajek ostatnie. Obszar „pingwiniska” wygląda jak potężne pobojowisko, całe pokryte wysychającym, lecz wciąż cuchnącym, czerwono - brązowym błotem. Co kilka kroków widać martwe pingwiny w różnym stadium rozkładu. „Adelki” wrócą tu na wiosnę - czyli w październiku, natomiast pingwiny białobrewe zostaną z nami aż do zamarznięcia Zatoki.

10.02.1992
Cały dzień na morenkach.

11.02.1992
Jasiu strzyże mnie na dwumilimetrowego „jeża”. Bywałem już obcięty „na palec”, lecz nigdy nie miałem tak krótkich włosów.

12.02.1992
Agata informuje nas, że dostała polecenie zredukowania składu wyprawy do dziesięciu osób, bo brakuje pieniędzy na przezimowanie całej naszej grupy. Nie zgodziła się na samodzielne podjęcie decyzji, poprosiła o przysłanie z Instytutu Ekologii listy „wycofanych” uczestników. Czekamy.

13.02.1992
Zupełnie niespodziewanie zgłasza się rosyjski tankowiec z paliwem dla Stacji. Pogoda psuje się gwałtownie, wieje mocny wiatr, sypie śnieg, morze jest wzburzone, w tych warunkach nie uda nam się przyjąć paliwa. Czekamy.

14.02.1992
Cały dzień trwa akcja „Paliwo”, zaczynamy o 6.00, kończymy o północy, pech chciał, że akurat wczoraj miałem dyżur „gospodarczy” więc nie śpię w ogóle przez półtorej doby. Nie narzekam, wszyscy pracują ciężko, najważniejsze, że przyjęliśmy paliwo na następne trzy lata.

15.02.1992
Otrzymujemy teleks z Instytutu Ekologii, znajduję się na liście pięciu osób wyznaczonych do wcześniejszego powrotu. Mamy odlecieć stąd już za kilka dni, razem z drugą grupą „Piętnastki”.

16.02.1992
Pakuję się, zbieram porosty, robię zdjęcia. Niestety, pogoda jest kiepska. Przypływa Illiria, tym razem wybieram się na pokład.

17.02.1992
Zupełnie nieoczekiwanie przylatuje chilijski helikopter i zabiera resztę „Piętnastki” na Stację Teniente Marsh, gdzie mają czekać na transportowego Herkulesa, latającego z Punta Arenas na Wyspę Króla Jerzego. Na nas przyjdzie kolej jutro.

18.02.1992
Wieje potężnie, więc dzisiaj śmigłowiec nas stąd nie weźmie. Siedzimy „na walizkach”. Wieczorem Brazylijczycy z Barrao de Tefe proponują, że zabiorą nas na Marsh’a, jeżeli przypłyniemy słoniem morskim na Ferraz’a, gdzie cumują. Nawet mowy o tym nie ma, fala jest zbyt wysoka dla naszego kutra. Ustalamy, że Barrao wypływając z Zatoki, zatrzyma się możliwie blisko Arctowskiego, a my spróbujemy przedostać się na pokład statku naszym Zodiakiem. Próbujemy bezskutecznie, fale wyrzucają ponton na brzeg, silnik zalewany wodą gaśnie co chwila, ubrany w Helly Hansena brodzę po pachy w morzu by utrzymać Zodiaka w bezpiecznej odległości od kamieni na plaży. Poddajemy się, żywioł jest silniejszy od nas.

19.02.1992
Czekamy na poprawę pogody.

20.02.1992
Niespodziewanie chwilę po śniadaniu lądują przy Stacji dwa helikoptery brazylijskie. Błyskawicznie pakujemy bagaże, żegnamy się pośpiesznie i startujemy. Arctowski szybko znika mi z oczu, oglądam z góry Lodowiec Ekologii, wspaniały lot! Zjadamy obiad na Barrao de Tefe, potem Zodiakiem płyniemy na Marsh’a i wchodzimy na pokład Herculesa. Samolot jest załadowany po sam sufit, siadamy na szczycie sterty pakunków, nastrój jak w autobusie wiozącym dzieci na kolonie, Chilijczycy grają, śpiewają, przytupują i chyba tylko brak miejsca powstrzymuje ich od tańczenia. Startujemy z hukiem, Wyspa Króla Jerzego zostaje za nami, dopiero teraz dociera do mnie jak szybko i nieoczekiwanie skończyła się moja przygoda z Antarktyką. Myślę, że chciałbym tu wrócić...

I udało się! Dziewięć lat później byłem tam znowu!