Polinezja Francuska jest stosunkowo młoda, wyspy powstawały w przedziale 5 mln – 800 tys. lat temu. Najmłodsza jest Tahiti, która wynurzyła się z oceanu 800 tysięcy lat temu. Wyspy są pochodzenia wulkanicznego, aczkolwiek część archipelagów stanowią atole koralowe - szczególnie na Tuamotu. Ciekawa jest hipoteza powstawania atoli koralowych otaczających wielkie śród - oceaniczne jeziora zwane lagunami.

Otóż wyspy powstały na wskutek aktywności wulkanicznej w różnym przedziale czasowym. Im ta aktywność była większa i bardziej intensywna, tym wyspy były większe i wyższe. W zależności od lokalnych warunków i ciepłoty wody oceanicznej na obrzeżach wysp narastała rafa koralowa budowana przez setki tysięcy lat. W miarę upływu lat wyspa (stożek wulkaniczny) zaczynała zapadać się w ocean, rafa koralowa oddalała się coraz bardziej od wyspy tworząc lagunę między rafą, a znikającą wyspą. Oczywiście proces ten trwa i trwał miliony lat. Najlepszym przykładem tego są atole Tuamotu. Zapewne archipelag należy do najstarszych w Polinezji Francuskiej. Proces zapadania się dawnych stożków wulkanicznych trwa do dzisiaj, czego dowodem jest wyspa Bora Bora, która jak twierdzą naukowcy, była przed tysiącami lat dużo większa. Ale nie martwmy się, za naszych czasów zdołamy zobaczyć Wyspy Towarzystwa bez żadnych zmian.

Ciekawą sprawą są naturalne wejścia do lagun. Może ich być kilka lub na przykład tylko jedno jak na Bora Bora. Otóż hipoteza jest taka, że spowodowane jest to wpływem wody słodkiej. Jak wspomniałem uprzednio wyspy wyrastały wysoko i były znacznie większe. Wierzchołkami gór sięgały zapewne chmur. Z tego powodu w górnych partiach wysp padał zazwyczaj deszcz i to nierzadko niezwykle obfity. Słodka woda ściekając po zboczach gór zbierała się w dolinach i już jako rzeki pędziła w kierunku oceanu. Koralowiec bardzo nie lubi słodkiej wody, toteż nie budował rafy koralowej w miejscach ujść słodkiej wody. W ten sposób powstały naturalne przejścia w pierścieniu raf otaczających lagunę z wyspą. Przejścia na mapach zaznaczone są jako passes.

Najlepszym przykładem jest wyspa Raiatea, gdzie Passe Iryhu ou Maire znajduje się dokładnie na przedłużeniu zatoki Faaroa, do której wpada dość znaczna rzeka Aoppomau. Rafa koralowa otaczająca laguny jest szeroka - od kilkudziesięciu do kilkuset metrów - i twarda jak beton. Jest to naturalny, idealny falochron, bowiem nieustająco naprawiany i umacniany przez niezliczone koralowce. W miejscach, gdzie rafa koralowa dosięgła powierzchni oceanu i została “nawieziona” piaskiem tworzą się wysepki zwane motu.

Z biegiem czasu porastają one roślinnością i palmami kokosowymi tworząc charakterystyczne atole koralowe. Atole koralowe, gdzie znikły już wyspy wewnątrz laguny są zazwyczaj niebezpiecznym doświadczeniem dla żeglarzy albowiem zauważa się je dopiero w ostatniej chwili. Szczególnie żegluga w nocy może zakończyć się tragicznie, bowiem praktycznie są niewidzialne. Jedynie szum rozbijających się fal na rafie może być wskazówką, że coś jest na kursie. Natomiast po wejściu do laguny jest poczucie dużego bezpieczeństwa. Dokładnie jak po wejściu do portu w ucieczce przed nadciągającym sztormem.